Ud

Osman Kırklıkçı

Ud Sanatkârı

Ud sazının mucidinin “ Farâbî ” olduğu bilinmektedir. İslâm aleminin “ Muallim-i Evvel ” olarak isimlendirdiği Farâbî, bir matematik dehasıdır. Ve müziği Matematik İlmni’nin bir şubesi olarak nitelendirmiştir. İslâm dünyasında, özellikle Araplar içinde yaygınlık kazanan ud enstrümanı, Osmanlı Develti içinde de çok revaç bulmuş bir enstrümandır.

Varlığın oluşumunda, üzerine bastığı zemin dörttür. Bunlar hava, su, toprak ve ateştir. Bu dörtlü unsura “ Anâsır-ı Erbâ ”  denir. İnsan vücûdunda, karakterini belirleyen dört önemli salgı mevcuttur. Kan, balgam, sevda ve safradır. Bu dörtlü unsura ise “ Ahlat-ı Erbâ ” denir. Ud sazı dört telli olarak îcâd edildi. Bu tellerin isimleri sırasıyla Zîr, Mesnâ, Misles ve Bam’dır. Zîr teli ateş unsuruna denktir ve nağmesi de onun sıcaklık şiddetine uymaktadır. Mesnâ teli, hava unsuruna denktir ve nağmesi de havanın nem ve yumuşaklığına uygundur. Misles teli, su unsuruna denktir ve nağmesi de suyun yaşlık ve soğukluğuna uygundur. Bam teli, toprak unsuruna denktir ve nağmesi de toprağın ağırlık ve kalınlığına uygundur. Bu özelliklerin birbirleriyle ilgileri ve nağmelerinin, dinleyicilerin mîzâcına göre etkileri vardır. Zîr telinin nağmesi, safra salgısını güçlendirip, kuvvet etkisini artırır. Balgam salgısına karşıttır ve onu yumuşatır. Mesnâ telinin nağmesi, kan salgısını güçlendirip kuvvet ve tesirini artırır. Sevda salgısına zıddır. Onu inceltir ve yumuşatır. Misles telinin nağmesi balgam salgısını güçlendirir. Kuvvet ve etkisini artırır. Safra salgısına zıddır, şiddetini kırar. Bam telinin nağmesi, sevda salgısını güçlendirir, kuvvet ve tesirini artırır. Kan salgısına zıddır, feverânını sakinleştirir.

Müslümanların İspanya’yı fethedip, Endülüs Emevî devletini kurmaralarıyla ve Haçlı Seferleri ile ud sazının Avrupa mâcerâsı başlamıştır denilebilir. Bu nedenle Gitar enstrümanının yapımına ilham verdiği  yönünde güçlü rivayetler vardır. Zîrâ Avrupa kullanılan müzik enstrümanını ismi de “ Lute” dur.