Tezhib

Tezhip “altınlamak” anlamındadır. Tezhip Sanatı, İslam Sanatları içinde yazma kitap kültürünün oluşumu doğrultusunda gelişmiş sanatlardandır. Kur’an-ı Kerim’in yazma olarak çoğaltılmaya başladığı dönemde 7. Yüzyıldan sonra tezhip, bir kitap süsleme sanatı olarak gelişmiştir. Tezhip motiflerinin öncülleri,  arketip olarak çok daha eski dönemlerde farklı yüzeylerde başlamıştır. Motifler, Tezhip Sanatı adı ile bir disiplin altında toplanmış olup diğer İslam Sanatlarında da kullanılmaktadır.

Tezhip Sanatı; kamış kalem kullanılarak icra edilen Hat yazılarından oluşturulan her türlü metnin etrafını süslemek için kullanılmaktadır. Hat Sanatı ile anlatılan soyut manalar, hat yazısında kelime formunda kâğıda, duvara ya da levhaya somut olarak aktarılmaktadır. Yazı etrafı tezhip motifleri ile bezenerek, anlam doğrultusunda duygunun aktarımı kuvvetlendirilmektedir. Tezhip motifleri; minyatür, çini, katı, cilt, kalemişi, çini gibi sanatlarda kullanıldığı gibi halı, kilim, kumaş, ahşap, maden … gibi birçok malzeme üzerinde de dekoratif amaçlı uygulanılmaktadır.

Hat sanatıyla verilen bilgi, mesaj hat yazıları ile kâğıda dökülür. Sanatkarın deneyim, duygu ve tecrübeleri; Hattın akışkan harflerini biçimlendirerek, metafizik alem ile madde alemi arasında bir köprü olur. Tezhip sanatçısı ise, yaşadığımız dünyadan anlamlandırdığımız ve sembolleştirdiğimiz motifler üreterek eseri kendi bakışı üzerinden tezhip motifleri ile yorumlar. İzleyici bunu hem gözüyle hem kalbiyle görür. Bir hat yazısını hattın dışında bu dünyadan stilize edilmiş motifler ile farklı bir yorumla anlatabiliyor olmak, tezhip motiflerinin değerini göstermektedir.

Tezhip sanatında kullanılan motifler yüzyıllar içinde doğadan tam ya da yarı stilize edilerek meydana gelmiştir. Zaman içinde insan, yaşadığı tecrübeleri sonucu ve doğa gözlemi ile motiflere anlamlar yüklemiştir; kartal ve aslanın gücü, labirent formunun arayışı, zencereğin devriyye ve sonsuzluğu, sarmaşığın aşkı, gül çiçeğinin Peygamber Efendimizi temsil etmesi gibi… Motifler duyguları anlatan şekilsel ifadelerdir.

Motifleri çizerken kullanılan malzeme ve renklerin de önemi vardır. Tezhipte kullanılan altın değerli bir madendir; kalıcıdır ve uygulanabilir hale getirilmesi meşakkatlidir. Altın, manaya verilen değerin önemini göstermektedir ve birçok kültürde; güneşi, kutsallığı, ışığı ve özel olarak da İslam Sanatlarında Nur’u temsil etmektedir.

Motif zeminlerinde kullanılan özellikle siyah ve lacivert gökyüzünü, evrenin sonsuzluğunu ifade etmektedir. Tezhip sanatında derinlik algısının varlığı tartışılsa da minyatür sanatındaki gibi anlatımın vurgusu, mecazi anlamları önemlidir.

Tezhipte tasarım; kontrast renklerin, irili ufaklı motiflerin kullanımı ve tekrar eden motif kümelerinin yerleşimleri ile sağlanır. Motifler doğadan tam ya da yarı stilize şekilde görülür. Naturalist üsluplu uygulamalar da vardır. Diğer tüm süsleme sanatlarındaki gibi somuttan soyuta gidiş söz konusudur. Sanatçı duyguları ile motifleri kullanır. Hat yazısı ile mana maddeye dönüşürken, motifler de bu dönüşüme destek olur. Ortaya konulan eser vasıtasıyla tekrar geriye dönülerek somut alem üzerinden metafizik aleme gönderme yapılır.   

Geçmişten günümüze süregelen Klasik Türk İslam Sanatları birikimi, yüzyıllar içinde gelişerek temel yasalarını oluşturmuş, her yeniliği ve üslubu kendi öz benliğine katarak büyümeğe ve gelişmeye devam etmiştir. Her dönem kendi modern anlayışını ortaya koymuş, bir sonraki döneme de yol açmıştır. Günümüz sanatçıları tüm bu birikimi anlamaya çalışarak , ilham alarak ve kullanarak klasik sanatlarımızı, günümüzde yaşatmaya ve geleceğe iletmek için sanat eserleri üretmeye devam etmektedir.